SVVN - Trong cuốn sách Nhân loại, một lịch sử tràn đầy hi vọng, nhà sử
học Rutger Bregman sẽ đưa độc giả vào cuộc hành trình phá bỏ những giả
định của những nghiên cứu trước đây về bản chất con người vốn coi con
người là ích kỉ và tư lợi, thay vào đó khám phá cách con người sử dụng
bản chất rất đỗi tốt đẹp của mình để xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.
Nhân loại, một lịch sử tràn đầy hi vọng đi
sâu phân tích những cuộc nghiên cứu về bản chất con người từng được
thực hiện trong lịch sử. Tác giả Bregman đã sử dụng lối lập luận song
hành khi so sánh và đối chiếu quan điểm giữa Thomas Hobbes và
Jean-Jacques Rousseau, lấy hai nhân vật hoàn toàn đối lập nhau làm điểm
xuất phát cho cuốn sách của mình.
Một
mặt, quan điểm của Hobbes cho rằng: con người vốn có bản chất ích kỉ,
là những kẻ bạo lực và ưa chiến tranh và chỉ có nhà nước cùng với luật
pháp mới kìm hãm được bản chất xấu xa đó. Mặt khác, Rousseau, người nổi
tiếng với tuyên bố rằng: con người sinh ra đã được tự do và chính nền
văn minh - với sức mạnh của luật đã hạn chế và trói buộc tự do của con
người. Và Bregman đã đặt niềm tin cũng như bảo vệ quan điểm của
Rousseau. Anh dựa vào quan điểm của Rousseau và vẽ nên bức tranh trong
đó, trong hơn 300.000 năm, Homo sapiens đã sống một cuộc sống viên mãn,
hòa hợp với thiên nhiên và cộng đồng, luôn đoàn kết và chung sống hòa
bình với nhau.
|
Rutger
Bregman (1988) là nhà sử học nổi tiếng người Hà Lan, một trong những
nhà tư tưởng trẻ tuổi nổi bật nhất ở châu Âu đồng thời là tác giả của
bốn cuốn sách về các lĩnh vực lịch sử, triết học và kinh tế. Anh đã hai
lần được đề cử giải Báo chí châu Âu danh giá cho các bài viết của mình
tại trang De Correspondent. Ngoài ra, Rutger được tờ Guardian đánh giá là “người Hà Lan khơi dậy những ý tưởng mới”.
|
Thông
qua cách tiếp cận đa ngành như lịch sử, tâm lý học, khảo cổ học,
Bregman đưa độc giả vào hành trình phá bỏ thế giới quan của Hobbes, khám
phá cách chúng ta có thể sử dụng bản chất tốt đẹp vốn có của mình để
xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn. Bregman không ngại đối đầu với một số
ứng cử viên nặng kí trong cuộc tranh luận – bao gồm thí nghiệm máy sốc
điện của Stanley Milgram và thí nghiệm nhà tù tại Đại học Stanford của
Philip Zimbardo – những chuyên gia với những nghiên cứu tâm lý nổi tiếng
có ảnh hưởng đã cung cấp cơ sở khoa học cho lập luận rằng bản chất con
người vốn là “ích kỉ và tư lợi”. Thậm chí Bregman còn đưa cả lĩnh vực
văn hóa vào cuộc tranh luận này, chứng minh “tai tiếng” của cuốn tiểu
thuyết nằm trong danh sách những cuốn sách bản chạy, Chúa ruồi, so sánh với câu chuyện Chúa ruồi trong đời thực, và đã đưa ra cái kết khiến ai nấy đều phải kinh ngạc.
Điểm
đặc biệt là Bregman đã dành một phần cuốn sách này để nhìn nhận lại sự
kiện đau thương và kinh hoàng trong lịch sử nhân loại, như Chiến tranh
Thế giới thứ Nhất, thảm họa Holocaust, cơn bão Katrina (2005)… đây là
các sự kiện cung cấp bằng chứng không thể chối cãi về tính ác của con
người. Bằng cách xem xét những hành động tàn bạo như vậy, Bregman giải
mã nguyên nhân cũng như điều kiện khiến những người trong cuộc làm ra
những hành động tàn ác. Bregman làm điều này một cách khéo léo, nhưng
cũng không hề nương tay giảm bớt sự thật để xoa dịu những vết sẹo lịch
sử mà đến ngày hôm nay, nhân loại vẫn rùng mình sởn ốc khi nhắc đến.
Trong nhiều trường hợp, Bregman nhận thấy rằng ham muốn bạo lực, hỗn
loạn đóng rất ít vai trò khiến con người có những hành động tàn ác; thay
vào đó, anh đưa ra một phân tích mới và lôi cuốn về vai trò của quyền
lực. Chính quyền lực mới là thứ tác động trực tiếp đến sự sống còn đối
với các quyết định mà những người “bình thường” đưa ra, bao gồm cả những
với những quyết định gây ra hậu quả kinh hoàng.
|
Nhân loại, một lịch sử tràn đầy hi vọng
được thai nghén và viết trong 7 năm, cuốn sách lọt vào đề cử của Giải
thưởng Andrew Carnegie năm 2021, nằm trong danh sách 50 cuốn sách phi hư
cấu xuất sắc nhất năm 2020 của tờ The Washington Post. Tính đến nay tác phẩm này được dịch ra hơn 40 ngôn ngữ trên thế giới.
|
Trong
khi lịch sử truyền thống miêu tả sự sụp đổ của các nền văn minh là
“thời kì đen tối”, với mọi thứ ngày càng tồi tệ hơn, thì các học giả
hiện đại lại coi chúng như một sự cứu rỗi, trong đó những người nô lệ
giành được tự do và nền văn hóa của họ phát triển mạnh mẽ. Giống như
nhiều phần khác trong cuốn sách này, sự thật có lẽ nằm ở đâu đó giữa hai
quan điểm đã được đưa ra. Trong mọi trường hợp, nỗi sợ hãi về sự sụp đổ
của nền văn minh, Bregman tin rằng điều đó không hề có cơ sở. Đó là kết
quả của điều mà nhà sinh vật học người Hà Lan, Frans de Waa gọi là “lý
thuyết vỏ ngoài” – “lý thuyết này cho rằng văn minh chỉ là một lớp vỏ
bọc ngoài mỏng manh, dễ biến mất trước sự khiêu khích dù nhỏ nhặt nhất”.
Trong thực tế, Bregman lập luận, khi các thành phố là đối tượng của các
chiến dịch ném bom hoặc khi một nhóm trẻ em trai bị đắm tàu trên một
hoang đảo như Ata, thì điều đáng chú ý là sự hợp tác, sức mạnh của cộng
đồng và những ưu tiên cho lợi ích chung luôn được đặt lên hàng đầu.
Những
công trình khoa học nghiên cứu về bản chất con người là xấu xa được
nhiều người biết đến bởi vì tất cả chúng ta đều nhanh chóng tin vào điều
tồi tệ và vì ai cũng thích đọc những bài viết giật gân, khác lạ và các
ông lớn về truyền thông như Facebook, Twitter thì luôn ưu tiên hiển thị
cho những thông tin giật gân đó. Xu hướng của chúng ta là nhìn vào,
không ngừng lặp đi lặp lại từng mẩu bằng chứng để hỗ trợ cho niềm tin
vào sự tàn bạo bẩm sinh. Chúng ta cố tình gạt qua một bên những bằng
chứng chứng minh rằng xu hướng tự nhiên của con người là: cho phép bản
thân mình làm những điều tốt hơn.
Với Nhân loại,
Bregman đưa ra nhiều ví dụ khác nhau để cho thấy rằng khi chúng ta mong
đợi những điều tốt đẹp hơn, chúng ta trở nên tốt hơn – đó là một lời
tiên tri tự ứng nghiệm. Không có ví dụ nào nổi bật như nhà tù Halden
được an ninh tối đa, nằm trong khu rừng phía bắc Oslo, Na Uy và nhà tù
Bastøy, nằm trên một hòn đảo chỉ cách Halden vài chục ki lô mét. Các
lính canh ở đó không mang theo vũ khí, thay vào đó họ dùng bữa với các
tù nhân, trò chuyện và giải trí với họ. Các tù nhân không sống trong
phòng giam, nhưng họ tự trồng rau, được đi làm thuê cho các cơ sỏ bên
ngoài nhà giam, tự do di chuyển trong các tòa nhà và khu đất của trại
giam và theo đuổi các sở thích. Những biện pháp này đã mang lại hoa
trái, tỉ lệ tái phạm tội thấp hơn 50% so với các trại giam truyền thống
và chi phí vận hành thấp hơn đáng kể. Mục tiêu của chính sách này là
chuẩn bị cho các tù nhân trở lại cuộc sống bình thường, với các kĩ năng
cần thiết để họ không bao giờ quay trở lại nhà tù nữa.
Ở
một khía cạnh nào đó, câu chuyện về tình người được dệt nên trong cuốn
sách này đủ để tiên báo về một con đường tốt đẹp mà nhân loại đang tiến
về phía trước. Đó là một “chủ nghĩa hiện thực mới”, một lời tiên tri tự
ứng nghiệm để chúng ta tin rằng bản chất con người vốn rất đỗi tốt đẹp
và trong quá trình phát triển, con người vẫn luôn hướng về những giá trị
“như Golding nói là ‘bản chất con Người với chữ N viết hoa’.”
Trong thời điểm mà chủ nghĩa dân túy và yếm thế1 đang đạt đến tầm cao mới thì Rutger Bregman với Nhân loại, một lịch sử tràn đầy hi vọng đã mang đến một giải pháp mới, tích cực và lạc quan hơn, dự báo một tương lai mới, sáng sủa hơn về nhân loại.
Đã đến lúc cần có một cái nhìn mới về bản chất con người!
Thu Trang